Diyabet Nedir? Belirtileri, Tanısı ve Tedavisi Hakkında Her Şey
Diyabet, halk arasında şeker hastalığı olarak bilinen, kan şekerinin yükselmesine neden olan kronik bir metabolizma hastalığıdır. Diyabetin birçok türü vardır, ancak en yaygın olanları tip 1 ve tip 2 diyabettir. Diyabet, vücudun insülin hormonunu yeterince üretememesi veya ürettiği insülini etkili bir şekilde kullanamaması sonucunda ortaya çıkar. İnsülin, kandaki glikozun (şeker) hücrelere girmesini ve enerji olarak kullanılmasını sağlayan bir hormondur. Diyabetli kişilerde insülin eksikliği veya direnci nedeniyle kandaki glikoz seviyesi normalden yüksek olur. Bu durum, uzun vadede göz, böbrek, sinir, kalp ve damar gibi organlara zarar verebilir.
Diyabet Nedir Belirtileri Nelerdir?
Diyabetin belirtileri hastalığın tipine ve şiddetine göre değişiklik gösterebilir. Bazı kişilerde belirti oluşmayabilir veya çok hafif olabilir. Ancak genel olarak diyabetin en sık görülen belirtileri şunlardır2:
- Çok su içme ve çok idrara çıkma
- Ağız kuruluğu ve susama
- Açlık hissinin artması
- Kilo kaybı veya kilo alımı
- Yorgunluk ve halsizlik
- Bulanık görme
- Ciltte kaşıntı, kuruluk veya yara iyileşmesinde gecikme
- Ayaklarda uyuşma, karıncalanma veya ağrı
- Enfeksiyonlara karşı direncin azalması
Diyabet Nasıl Teşhis Edilir?
Diyabet teşhisi için doktorunuz size kan şekeri ölçümü yapacaktır. Kan şekeri ölçümü için en az 8 saatlik açlık gereklidir. Açlık kan şekeri değerinin 126 mg/dL üzerinde olması diyabet tanısı için yeterlidir. Ayrıca yemekten 2 saat sonra yapılan tokluk kan şekeri ölçümünde değerin 200 mg/dL üzerinde olması da diyabet tanısı koydurur. Bunların yanında HbA1c testi de diyabet tanısında kullanılır. HbA1c testi, kırmızı kan hücrelerinin ömrü boyunca bağlandıkları glikoz miktarını ölçer. Bu test sayesinde son 2-3 aylık ortalama kan şekeri seviyesi belirlenir. HbA1c değerinin %6,5 üzerinde olması diyabet anlamına gelir. Eğer kan şekeri ölçümleriniz normal ile diyabet arasında bir değerde ise, doktorunuz size glukoz yükleme testi yapabilir. Bu testte size belirli miktarda glukoz içirilir ve belli aralıklarla kan şekeri ölçümleri yapılır.
Diyabet Nasıl Tedavi Edilir?
Diyabet tedavisinin temel amacı kan şekeri seviyesini normal sınırlarda tutmaktır. Böylece hastalığın komplikasyonlarını önlemek veya geciktirmek mümkün olur. Diyabet tedavisinde beslenme, egzersiz, ilaç ve insülin tedavisi gibi yöntemler kullanılır.
Beslenme Tedavisi
Diyabetli kişilerin beslenmelerine dikkat etmeleri çok önemlidir. Beslenme tedavisinin amacı, kan şekeri, kan basıncı ve kan yağlarını kontrol altında tutmak, kiloyu korumak veya gerekiyorsa kilo vermek, sağlıklı bir beslenme alışkanlığı kazanmaktır. Diyabetli kişilerin beslenmesinde şu noktalara dikkat edilmelidir:
- Karbonhidrat içeren besinlerin miktarı, çeşidi ve tüketim zamanı kan şekeri üzerinde etkilidir. Bu nedenle karbonhidrat alımı dengeli ve düzenli olmalıdır. Tam tahıllı, lifli ve posalı karbonhidrat kaynakları tercih edilmelidir.
- Protein alımı yeterli olmalı, ancak aşırıya kaçmamalıdır. Hayvansal protein kaynakları yerine bitkisel protein kaynakları daha fazla tüketilmelidir. Yağlı et, tavuk, balık, yumurta, süt ve süt ürünleri gibi hayvansal protein kaynakları seçilirken yağsız veya az yağlı olanlar tercih edilmelidir.
- Yağ alımı kısıtlanmalı, doymuş yağ ve trans yağ içeren besinlerden uzak durulmalıdır. Zeytinyağı, fındık yağı, ceviz yağı gibi doymamış yağ içeren yağlar kullanılmalıdır. Kuru yemiş, tohum, avokado gibi sağlıklı yağ kaynakları da ölçülü olarak tüketilebilir.
- Şeker ve şekerli besinlerden kaçınılmalıdır. Şeker, bal, reçel, pekmez, çikolata, şekerleme, pasta, kek, kurabiye, dondurma gibi besinler kan şekerini hızla yükseltir ve kilo alımına neden olur. Bu besinler yerine tatlandırıcı kullanılabilir.
- Tuz alımı azaltılmalıdır. Tuz kan basıncını yükseltir ve böbreklere zarar verir. Tuz yerine baharatlar, limon suyu, sirke gibi doğal tatlandırıcılar kullanılabilir.
- Alkol alımından kaçınılmalıdır. Alkol kan şekeri seviyesini düşürebilir veya yükseltebilir. Ayrıca alkol kalori bakımından zengindir ve kilo alımına neden olur.
- Su tüketimi yeterli olmalıdır. Günde en az 8-10 bardak su içilmelidir. Su yerine meyve suyu, gazlı içecek, asitli içecek gibi içecekler tüketilmemelidir.
Egzersiz Tedavisi
Diyabetli kişilerin düzenli olarak egzersiz yapmaları kan şekeri kontrolünü sağlamak için çok faydalıdır. Egzersiz yapmak kasların glikozu insülinden bağımsız olarak kullanmasını sağlar. Böylece kandaki glikoz seviyesi düşer. Ayrıca egzersiz yapmak kilo kontrolünü sağlar, kan basıncını ve kan yağlarını düzenler, kalp-damar sağlığını korur. Diyabetli kişilerin egzersiz yaparken dikkat etmeleri gereken noktalar şunlardır:
- Egzersiz yapmadan önce doktorunuza danışın. Egzersizin türüne, süresine ve sıklığına doktorunuz karar verecektir.
- Egzersiz yapmadan önce kan şekeri ölçümü yapın. Kan şekeri değeriniz 100 mg/dL’nin altındaysa egzersize başlamayın. Bir meyve veya bir bardak süt gibi karbonhidrat içeren bir atıştırmalık yiyin. Kan şekeri değeriniz 250 mg/dL’nin üzerindeyse egzersize başlamayın. Önce kan şekerinizi düşürmek için doktorunuzun önerdiği ilaç veya insülini alın.
- Egzersiz yaparken yanınızda kan şekeri ölçüm cihazı, glukagon enjektörü ve karbonhidrat içeren bir besin bulundurun. Egzersiz sırasında veya sonrasında kan şekeriniz düşebilir. Bu durumda hemen bir şeyler yiyin veya glukagon enjekte edin.
- Egzersiz yaparken vücudunuzu dinleyin. Nefes darlığı, göğüs ağrısı, baş dönmesi, bulantı, kusma gibi belirtiler hissederseniz egzersizi durdurun ve doktorunuza başvurun.
- Egzersiz yaparken ayaklarınıza iyi bakın. Ayaklarınızda yara, kesik, nasır, mantar gibi sorunlar olup olmadığını kontrol edin. Pamuklu çorap ve rahat ayakkabı giyin. Ayaklarınızı nemli tutmak için nemlendirici krem kullanın.
İlaç Tedavisi
Diyabetli kişilerin çoğu kan şekerini düşürmek için ilaç kullanmaları gerekir. İlaç tedavisinin amacı, insülin salgısını artırmak, insülin direncini azaltmak, karaciğerde glikoz üretimini engellemek veya bağırsaklardan glikoz emilimini yavaşlatmaktır. Diyabet ilaçları ağızdan alınan tabletler veya enjekte edilen iğneler şeklinde olabilir. Diyabet ilaçlarının çeşitleri, etki mekanizmaları, yan etkileri ve kullanım şekilleri doktorunuz tarafından size anlatılacaktır. İlaç tedavisinde dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
- İlaçlarınızı doktorunuzun önerdiği şekilde ve zamanlarda alın. İlaçlarınızı atlamayın veya dozunu değiştirmeyin.
- İlaçlarınızın yan etkilerini bilin ve bunları doktorunuza bildirin. Bazı ilaçlar kan şekerini çok düşürebilir veya mide-bağırsak sorunlarına neden olabilir.
- İlaçlarınızı güvenli bir yerde saklayın ve son kullanma tarihlerini kontrol edin. Eski veya bozulmuş ilaçları kullanmayın.
- İlaçlarınızı başkalarıyla paylaşmayın veya başkalarının ilaçlarını kullanmayın.
İnsülin Tedavisi
Diyabetli kişilerin bazıları kan şekerini kontrol altında tutmak için insülin ihtiyacı duyarlar. İnsülin tedavisinin amacı, vücudun insülin eksikliğini gidermek ve kan şekerini normal sınırlarda tutmaktır. İnsülin tedavisi tip 1 diyabetli kişiler için hayati önem taşırken, tip 2 diyabetli kişiler için de gerekebilir. İnsülin tedavisinde dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
- İnsülini doktorunuzun önerdiği şekilde ve zamanlarda enjekte edin. İnsülin dozunu kendiniz ayarlamayın veya atlamayın.
- İnsülini enjekte etmeden önce kan şekeri ölçümü yapın. Kan şekeri değeriniz çok düşükse insülini enjekte etmeyin. Bir şeyler yiyin veya içerek kan şekerinizi yükseltin. Kan şekeri değeriniz çok yüksekse insülin dozunuzu doktorunuza danışarak ayarlayın.
- İnsülini enjekte edeceğiniz yeri değiştirin. Aynı yere sürekli insülin enjekte etmek ciltte şişlik, sertlik veya morarma gibi sorunlara neden olabilir. İnsülini karın, kol, bacak veya kalça gibi bölgelere enjekte edebilirsiniz.
- İnsülini saklamaya dikkat edin. İnsülini oda sıcaklığında veya buzdolabında saklayabilirsiniz. Ancak dondurucuya koymayın veya güneş ışığına maruz bırakmayın. Ayrıca son kullanma tarihini kontrol edin ve eski veya bozulmuş insülinleri kullanmayın.
- İnsülin yan etkilerini bilin ve bunları doktorunuza bildirin. İnsülin enjeksiyonu yaparken ağrı, kızarıklık, kaşıntı, şişlik gibi reaksiyonlar oluşabilir. Ayrıca insülin kan şekerini çok düşürerek hipoglisemiye neden olabilir. Hipoglisemi belirtileri arasında terleme, titreme, çarpıntı, açlık, baş dönmesi, bulantı, halsizlik, sinirlilik, görme bozukluğu, bilinç kaybı gibi durumlar vardır. Hipoglisemi durumunda hemen bir şeyler yiyin veya içerek kan şekerinizi yükseltin.
Diyabetli Kişiler Nelere Dikkat Etmeli?
Diyabetli kişiler kan şekerini kontrol altında tutmak için beslenme, egzersiz, ilaç ve insülin tedavisine ek olarak bazı önlemler almalıdır. Bu önlemler şunlardır:
- Kan şekeri seviyesini düzenli olarak ölçün ve kaydedin. Kan şekeri seviyesinin normal sınırlarda olması diyabet komplikasyonlarını önlemek için çok önemlidir. Kan şekeri seviyesinin ne zaman ve ne kadar değiştiğini takip etmek tedavi planınızı ayarlamanızda size yardımcı olacaktır.
- Doktorunuzun önerdiği diğer testleri de yapın. Diyabetli kişiler kan şekeri seviyesinin yanında kan basıncı, kan yağları, böbrek fonksiyonları, göz sağlığı gibi testleri de periyodik olarak yaptırmalıdır. Bu testler diyabetin neden olduğu diğer sorunları erken teşhis etmenizi sağlayacaktır.
- Diyabet eğitimi alın ve destek gruplarına katılın. Diyabet eğitimi diyabet hakkında bilgi edinmenizi ve hastalığınızla nasıl başa çıkacağınızı öğrenmenizi sağlar. Destek grupları ise diyabetli diğer kişilerle tanışmanızı ve deneyimlerinizi paylaşmanızı sağlar. Böylece diyabetle yaşamayı daha kolay hale getirebilirsiniz.
- Sigara ve tütün ürünlerinden uzak durun. Sigara ve tütün ürünleri kan damarlarını daraltır ve kan akışını bozar. Bu da diyabetli kişilerde kalp-damar hastalıkları, inme, bacak damar tıkanıklığı gibi komplikasyonların riskini artırır.
- Stresi yönetmeyi öğrenin. Stres kan şekerini yükseltebilir ve diyabet kontrolünü zorlaştırabilir. Stresle başa çıkmanın yollarını bulun ve kendinize zaman ayırın. Meditasyon, yoga, nefes egzersizleri, hobiler, arkadaşlarla vakit geçirme gibi aktiviteler stresinizi azaltabilir.
